Eucaliptos

Estes días estase a falar moito sobre se o eucalipto é ou non é unha especie invasora. Eu non vou entrar nese debate porque hai persoas moito mais capacitadas ca min que xa o fixeron ou que poden facelo calquera día. Sen embargo boto de menos que non se poñan de manifesto coa suficiente contundencia outros aspectos da eucaliptización que non deberían ser obxecto de controversia científica, senón de controversia ideolóxica, política e/ou económica.

O primeiro aspecto a ter en conta é que a política de forestación masiva con eucaliptos non consegue mais que afondar na dependencia económica de Galiza (dependencia colonial se diría hai trinta ou corenta anos). Como ben nos recorda David Soto (1) no seu excelente e recente traballo sobre os fluxos de biomasa, na actualidade non semella que os agroecosistemas galegos teñan unha dinámica propia destinada prioritariamente a satisfacer as necesidades do país, xa que, pola contra, a principal función dos mesmos é a de ser os principais provedores de produtos forestais e gandeiros para o Estado Español. Polo tanto a eucaliptización non só é un problema ambiental, senón político-económico xa que se expande para servir necesidades alleas e non necesidades propias.

En segundo lugar, de acordo co que se explica nas universidades e nos centros de ensino, o monte ten unha tripla función: económica, ambiental e recreativa. E as tres teñen valor económico. Algunhas comunidades autónomas, como Estremadura ou Euskadi teñen feito unha valoración integral específica para os seus montes, cousa que creo non ocorre en Galiza (oxalá estea equivocado). En comunidades autónomas cunha renda da función produtiva do monte inferior ou similar á de Galiza, conseguen unha renda total semellante ou mesmo superior (caso de Asturias) debido ao maior peso das rendas recreativas e ambientais. Haberá que preguntarse cal é o valor da función ambiental e recreativa das plantacións de eucalipto. Probablemente o valor da función produtiva non compense o previsíbel escaso valor destas outras dúas funcións.

O terceiro aspecto é a contribución da eucaliptización á desertización do medio rural. As plantacións de eucalipto reducen as necesidades na xestión da terra xa que a práctica indica que o traballo que se emprega no mantemento deste cultivo é mínimo. Isto leva a que haxa pouca necesidade de mao de obra para atender ás terras plantadas con eucalipto e que, como consecuencia, exista menos necesidade de mao de obra no rural. Crean, polo tanto, condicións favorábeis para que a xente o abandone.

En terceiro lugar, compre non esquecer que as plantacións de eucalipto son un certo xeito de acaparamento de terras, é dicir unha maneira de quitarlle aos seus donos/as a propiedade das mesmas. Non tanto a propiedade legal pero si a real.

Como ben dicía Marta Harnecker (2) hai mais de corenta anos, só hai propiedade real si existe poder real de usar, gozar e dispoñer dos medios de produción e, polo tanto, dos produtos obtidos no proceso de produción. E iso non se da na inmensa maioría das plantacións de eucalipto. Pola contra o que se produce é unha concentración de usos. Pódese estimar que unha soia empresa absorbe e controla a produción de, aproximadamente, o 19-25% do total da superficie agraria e forestal de Galiza. Certo que non o fai, desposuíndo á xente da propiedade legal da súa terra pero si desposuíndoa da propiedade real e exercendo un control sobre o que se produce e como se produce. E isto faino a traveso de mecanismos semellantes aos que xa coñecemos de vello noutros sectores (por exemplo o modelo das cadeas integradoras na gandería industrial).

En relación co anterior atopamos que se incide moito en que fai falla un ordenamento forestal. Como si agora non houbera ordenamento forestal! Algunha instancia política e económica, ou varias, está facendo un ordenamento forestal que se ten amosado eficiente no cumprimento dos seus obxectivos e moi útil para os seus intereses. O problema non é a falla de ordenamento forestal senón a existencia dun ordenamento forestal que favorece uns intereses e prexudica outros. Desde o meu punto de vista os que saen prexudicados son os intereses actuais e, sobre todo os futuros, dunha maioría da poboación do pais.

O debate pois non é si o eucalipto é bo ou mao, porque as dúas cousas son certas. É bo para uns colectivos e mao para outros. A cuestión a dilucidar é para quen é bo e para quen é mao. E despois obrar en consecuencia.

(1) Soto Fernández, D. (2015) . “Del manejo multifuncional del territorio a la desarticulación produtiva: cambios en los flujos de biomasa durante el proceso de industrialización de la agricultura gallega (1960-2012)” . Sociedad Española de Historia Agraria – Documentos de Trabajo. DT-SEHA 1505 . ISSN: 2386-7825
(2) Harnecker, Marta. 1976. Los conceptos elementales del materialismo histórico. Siglo veintiuno editores, S.A. ISBN: 84-323-0101-1976