Por mor da vellez, ás avoas africanas permitíaselles saír, tiñan liberdade para moverse por fóra da facenda. Tamén se xuntaban no patio coas nenas pequenas e alí se agarimaban. No cabelo e nas tranzas das súas netas proxectaban os territorios que foran coñecendo e outros aínda máis distantes, sobre os que conseguiran información intencionadamente. Elaboraban peiteados requintadísimos, con planos precisos para que os homes estudasen coidadosamente antes de fuxir. Aparecían as posíbeis saídas, os camiños, os pasos, os corredores. Situaban os ríos, as árbores e os promontorios. Establecían marcas se o terreo era moi pantanoso e indicaban a presenza das tropas con regos como de arado. Os homes deducían os accidentes dos volumes capilares, as proporcións e até as curvas de nivel. Mirando entre os cabelos das fillas obtiñan o esquema.
Leocadia Mosquera é unha mestra chocoana. Naceu neta de escravos e aínda coñece hoxe ese código, que para os amos sempre foi indescifrábel.
La poética del peinado afrocolombiano. Lina María Vargas. 2003.
Trenzología Mágica é unha páxina luminosa e sutil de Facebook.
